Monique Kooijmans
Vakblad IP volgt de wording van de Universiteitsbibliotheek (UB) van de Universiteit van Amsterdam (UvA). Na een pauze van enkele maanden pikken we deze serie weer op met deel 9: het ontstaansproces van de UB vanuit architectenperspectief.
UB IN WORDING (9) LUCILLE HEGGER
Project: nieuwe Universiteitsbibliotheek UvA
Gestart in: september 2019
Einddatum: eind 2024
Opening: naar verwachting september 2025
Architect: MVSA en Buro van Stigt
Lucille Hegger
Communicatiespecialist
nieuwe UB
Het ontwerp van de architecten Cruz & Ortiz dat de eindstreep niet haalde.
‘Het proces om tot een nieuwe bibliotheek voor de UvA te komen heeft in totaal ruim 35 jaar geduurd‘
Het gevelscherm zal in deze zomer worden geïnstalleerd.
‘Het atrium was precies wat aan de huidige bibliotheek ontbrak: een centrale plek waar mensen elkaar kunnen ontmoeten‘
Reconstructie van het chirurgisch theater in 1901 en artist impression van de collegezaal in de nieuwe UB.
Geschiedenis nieuwe UB in 3D
In het gebouw van de nieuwe UB waren vanaf eind negentiende eeuw de Tweede Chirurgische kliniek en het Zusterhuis gevestigd. De voor die tijd zeer moderne gebouwen waren onderdeel van een negentiende-eeuwse vernieuwing van het Binnengasthuis, dat circa vierhonderd jaar het grootste ziekenhuis was in de Amsterdamse binnenstad. Onderzoekers van het 4D Research Lab van de UvA maakten van de geschiedenis van de UB een virtuele 3D-reconstructie, Van Ziekenhuis tot Universiteitsbibliotheek, die je hier kunt bekijken.
Het proces om tot een nieuwe universiteitsbibliotheek voor de UvA te komen heeft in totaal ruim 35 jaar geduurd. Vanaf de jaren negentig is de universiteit op zoek gegaan naar een nieuw gebouw voor de UB. Toen al was het UB-gebouw aan het Singel 425 in Amsterdam gedateerd en lastig te renoveren. Naar schatting twintig verschillende opties voor een nieuwe locatie zijn de revue gepasseerd. Zo was een van de ideeën samen te gaan met de openbare bibliotheek en deze nieuwe bibliotheek te vestigen in het voormalige kantoor van ABN Amro aan de Utrechtsestraat. Ook het oude ABN Amro-kantoor de Bazel aan de Vijzelstraat werd in overweging genomen. Uiteindelijk viel de keuze op het voormalige Binnengasthuis, het oudste ziekenhuis in de binnenstad van Amsterdam, nabij andere UvA-gebouwen in het huidige Universiteitskwartier.
OMWONENDEN IN OPSTAND
Rond 2000 was er een uitgewerkt plan, inclusief ontwerp, om het oude ziekenhuis te slopen en er een nieuw UB-gebouw neer te zetten. De architecten Cruz & Ortiz (onder meer van het vernieuwde Rijksmuseum in Amsterdam) hadden een modern ontwerp in gedachten. Dit kon echter niet op sympathie rekenen van de omwonenden. Rond 2010 kwamen zij in verzet tegen de sloop van het oude ziekenhuis. Dit werd aangevochten tot de Hoge Raad, die uiteindelijk het volledige pand monumentaal verklaarde, waardoor het behouden moest blijven.
TOEKOMSTBESTENDIG EN FLEXIBEL
Nadat het gebouw tot monument was verklaard, startte een aanbesteding, waarvoor een dertiental architecten hun ontwerp indienden. Saillant detail is dat architect André van Stigt, een van de tegenstanders van de sloop, samen met Roberto Meyer, uiteindelijk met het winnende ontwerp kwam. Van Stigt is gespecialiseerd in renovaties van monumenten. Voor de nieuwe UB ging hij de samenwerking aan met collega Meyer van MVSA, die verantwoordelijk zou worden voor het nieuwbouwgedeelte. Samen bleken zij in staat om een duurzaam gebouw te ontwerpen, toekomstbestendig en flexibel, dat dienst kan doen als een moderne universiteitsbibliotheek.
2.100 VRACHTWAGENS MET GROND
Aangezien de bibliotheek in het oudste en drukste gebied van Amsterdam komt, stelde de gemeente de voorwaarde dat er een parkeerplaats voor duizend fietsen in het gebouw moest komen. Daarmee werd de bouw van een kelder dus noodzakelijk. Een kelder maken onder een monument van meer dan honderd jaar oud, op een fundering van houten palen in zachte grond, was een enorme uitdaging, maar niet onmogelijk. Dit behelsde onder meer het plaatsen van 650 nieuwe betonnen palen van elk 23 meter lang en het verwijderen van heel veel grond – 2.100 vrachtwagens in totaal. Vervolgens werd het gebouw van zijn originele fundering op een nieuwe fundering gezet en werden de 1.400 houten palen verwijderd.
OVERKAPT ATRIUM
Het oorspronkelijke Binnengasthuis bood, ook met de toevoeging van de kelder, onvoldoende ruimte om het programma van de bibliotheek te realiseren. Het ziekenhuis bestond uit twee gebouwen – de Tweede Chirurgische Kliniek en het Zusterhuis – in een driehoekige vorm met een binnentuin. De architect kwam daarop met het idee om de binnentuin te overkappen met een glazen dak, zodat de gebouwen met elkaar verbonden zouden zijn en er een atrium zou ontstaan met extra vierkante meters. Dit was precies wat aan de huidige bibliotheek ontbrak: een centrale plek waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. De bibliotheek moest een ‘mensenbibliotheek’ worden, en niet slechts een ‘boekenbibliotheek’, dat was een van de belangrijkste vereisten uit het programma van eisen voor de nieuwe bibliotheek.
Voor het atriumdak vond de architect zijn inspiratie in de natuur – het dak lijkt op een blad en de constructie die het ondersteunt op een boom. Zo werd de boom met het blad van staal en glas een van de iconen van het gebouw.
LICHT ÉN PRIVACY
Nog steeds was er extra ruimte nodig, zoals voor studieplekken, voor een deel van de collectie en voor een expositieruimte, UB-café en (dak)terras. Dit werd allemaal mogelijk in het nieuwbouwdeel. Omdat de nieuwbouwvleugel slechts enkele meters is verwijderd van een naastgelegen appartementencomplex, moest een oplossing worden gevonden om genoeg licht in het gebouw te hebben en tegelijkertijd de privacy van de omwonenden te garanderen. Daarvoor creëerde de architect een gevelscherm tussen de glazen pui van de studiezalen en de straat dat het licht filtert en ervoor zorgt dat er niet direct bij de buren naar binnen kan worden gekeken. Het ontwerp van het gevelscherm is ontstaan uit een samenwerking tussen de Faculteit der Geesteswetenschappen, de UB en de architect. Een zin uit het beroemde gedicht Awater van Martinus Nijhoff werd vertaald in de 24 talen waarin de UvA doceert en tot een kunstig gevelscherm gefabriceerd.
Inmiddels is het atriumdak klaar en krijgt het nieuwbouwdeel steeds meer vorm. Het gevelscherm zal deze zomer worden geïnstalleerd. Na oplevering eind dit jaar begint de voorbereiding van de verhuizing en wordt een start gemaakt met het plaatsen van het maatwerkmeubilair. De nieuwe UB zal naar verwachting in september 2025 haar deuren openen.
De vorige acht afleveringen in deze serie lezen? Je vindt ze in het online archief op informatieprofessional.nl (trefwoord ‘UB in wording’). <
IP | vakblad voor informatieprofessionals | 05 / 2024
UB IN WORDING (9) LUCILLE HEGGER
Vakblad IP volgt de wording van de Universiteitsbibliotheek (UB) van de Universiteit van Amsterdam (UvA). Na een pauze van enkele maanden pikken we deze serie weer op met deel 9: het ontstaansproces van de UB vanuit architectenperspectief.
Lucille Hegger
Communicatiespecialist
nieuwe UB
Project: nieuwe Universiteitsbibliotheek UvA
Gestart in: september 2019
Einddatum: eind 2024
Opening: naar verwachting september 2025
Architect: MVSA en Buro van Stigt
Het ontwerp van de architecten Cruz & Ortiz dat de eindstreep niet haalde.
Het gevelscherm zal in deze zomer worden geïnstalleerd.
Reconstructie van het chirurgisch theater in 1901 en artist impression van de collegezaal in de nieuwe UB.
Geschiedenis nieuwe UB in 3D
In het gebouw van de nieuwe UB waren vanaf eind negentiende eeuw de Tweede Chirurgische kliniek en het Zusterhuis gevestigd. De voor die tijd zeer moderne gebouwen waren onderdeel van een negentiende-eeuwse vernieuwing van het Binnengasthuis, dat circa vierhonderd jaar het grootste ziekenhuis was in de Amsterdamse binnenstad. Onderzoekers van het 4D Research Lab van de UvA maakten van de geschiedenis van de UB een virtuele 3D-reconstructie, Van Ziekenhuis tot Universiteitsbibliotheek, die je hier kunt bekijken.
Het proces om tot een nieuwe universiteitsbibliotheek voor de UvA te komen heeft in totaal ruim 35 jaar geduurd. Vanaf de jaren negentig is de universiteit op zoek gegaan naar een nieuw gebouw voor de UB. Toen al was het UB-gebouw aan het Singel 425 in Amsterdam gedateerd en lastig te renoveren. Naar schatting twintig verschillende opties voor een nieuwe locatie zijn de revue gepasseerd. Zo was een van de ideeën samen te gaan met de openbare bibliotheek en deze nieuwe bibliotheek te vestigen in het voormalige kantoor van ABN Amro aan de Utrechtsestraat. Ook het oude ABN Amro-kantoor de Bazel aan de Vijzelstraat werd in overweging genomen. Uiteindelijk viel de keuze op het voormalige Binnengasthuis, het oudste ziekenhuis in de binnenstad van Amsterdam, nabij andere UvA-gebouwen in het huidige Universiteitskwartier.
OMWONENDEN IN OPSTAND
Rond 2000 was er een uitgewerkt plan, inclusief ontwerp, om het oude ziekenhuis te slopen en er een nieuw UB-gebouw neer te zetten. De architecten Cruz & Ortiz (onder meer van het vernieuwde Rijksmuseum in Amsterdam) hadden een modern ontwerp in gedachten. Dit kon echter niet op sympathie rekenen van de omwonenden. Rond 2010 kwamen zij in verzet tegen de sloop van het oude ziekenhuis. Dit werd aangevochten tot de Hoge Raad, die uiteindelijk het volledige pand monumentaal verklaarde, waardoor het behouden moest blijven.
TOEKOMSTBESTENDIG EN FLEXIBEL
Nadat het gebouw tot monument was verklaard, startte een aanbesteding, waarvoor een dertiental architecten hun ontwerp indienden. Saillant detail is dat architect André van Stigt, een van de tegenstanders van de sloop, samen met Roberto Meyer, uiteindelijk met het winnende ontwerp kwam. Van Stigt is gespecialiseerd in renovaties van monumenten. Voor de nieuwe UB ging hij de samenwerking aan met collega Meyer van MVSA, die verantwoordelijk zou worden voor het nieuwbouwgedeelte. Samen bleken zij in staat om een duurzaam gebouw te ontwerpen, toekomstbestendig en flexibel, dat dienst kan doen als een moderne universiteitsbibliotheek.
2.100 VRACHTWAGENS MET GROND
Aangezien de bibliotheek in het oudste en drukste gebied van Amsterdam komt, stelde de gemeente de voorwaarde dat er een parkeerplaats voor duizend fietsen in het gebouw moest komen. Daarmee werd de bouw van een kelder dus noodzakelijk. Een kelder maken onder een monument van meer dan honderd jaar oud, op een fundering van houten palen in zachte grond, was een enorme uitdaging, maar niet onmogelijk. Dit behelsde onder meer het plaatsen van 650 nieuwe betonnen palen van elk 23 meter lang en het verwijderen van heel veel grond – 2.100 vrachtwagens in totaal. Vervolgens werd het gebouw van zijn originele fundering op een nieuwe fundering gezet en werden de 1.400 houten palen verwijderd.
OVERKAPT ATRIUM
Het oorspronkelijke Binnengasthuis bood, ook met de toevoeging van de kelder, onvoldoende ruimte om het programma van de bibliotheek te realiseren. Het ziekenhuis bestond uit twee gebouwen – de Tweede Chirurgische Kliniek en het Zusterhuis – in een driehoekige vorm met een binnentuin. De architect kwam daarop met het idee om de binnentuin te overkappen met een glazen dak, zodat de gebouwen met elkaar verbonden zouden zijn en er een atrium zou ontstaan met extra vierkante meters. Dit was precies wat aan de huidige bibliotheek ontbrak: een centrale plek waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. De bibliotheek moest een ‘mensenbibliotheek’ worden, en niet slechts een ‘boekenbibliotheek’, dat was een van de belangrijkste vereisten uit het programma van eisen voor de nieuwe bibliotheek.
Voor het atriumdak vond de architect zijn inspiratie in de natuur – het dak lijkt op een blad en de constructie die het ondersteunt op een boom. Zo werd de boom met het blad van staal en glas een van de iconen van het gebouw.
LICHT ÉN PRIVACY
Nog steeds was er extra ruimte nodig, zoals voor studieplekken, voor een deel van de collectie en voor een expositieruimte, UB-café en (dak)terras. Dit werd allemaal mogelijk in het nieuwbouwdeel. Omdat de nieuwbouwvleugel slechts enkele meters is verwijderd van een naastgelegen appartementencomplex, moest een oplossing worden gevonden om genoeg licht in het gebouw te hebben en tegelijkertijd de privacy van de omwonenden te garanderen. Daarvoor creëerde de architect een gevelscherm tussen de glazen pui van de studiezalen en de straat dat het licht filtert en ervoor zorgt dat er niet direct bij de buren naar binnen kan worden gekeken. Het ontwerp van het gevelscherm is ontstaan uit een samenwerking tussen de Faculteit der Geesteswetenschappen, de UB en de architect. Een zin uit het beroemde gedicht Awater van Martinus Nijhoff werd vertaald in de 24 talen waarin de UvA doceert en tot een kunstig gevelscherm gefabriceerd.
Inmiddels is het atriumdak klaar en krijgt het nieuwbouwdeel steeds meer vorm. Het gevelscherm zal deze zomer worden geïnstalleerd. Na oplevering eind dit jaar begint de voorbereiding van de verhuizing en wordt een start gemaakt met het plaatsen van het maatwerkmeubilair. De nieuwe UB zal naar verwachting in september 2025 haar deuren openen.
De vorige acht afleveringen in deze serie lezen? Je vindt ze in het online archief op informatieprofessional.nl (trefwoord ‘UB in wording’). <
IP | vakblad voor informatieprofessionals | 05 / 2024