‘Designing a digital educational library in a West-African context. With a Special Focus on Ghana.’ Het is de titel van de scriptie van Thomas Tan voor zijn master Business Informatics aan de Universiteit Utrecht (UU), in samenwerking met de Maxim Nyansa Foundation. De jury van de Victorines was lovend over de scriptie die theorie en praktijk combineert met sterk literatuuronderzoek en interviews met verschillende stakeholders. ‘Een van de grootste problemen in ontwikkelingslanden is het gebrek aan middelen, daarom zijn opensourcepublicaties essentieel om zoveel mogelijk toegang te krijgen tot wetenschappelijke kennis’, stond onder meer in het rapport. ‘De scriptie biedt ook waardevolle inzichten voor Nederlandse informatiespecialisten binnen het hoger onderwijs, al is het maar om te beseffen dat de situatie elders veel ernstiger is, maar bovenal toont ze het belang van open science.’

INFORMATIEKUNDE EN REIZEN
Haarlemmer Tan ging op zijn negentiende in Groningen studeren en behaalde eerst zijn bachelor Informatiekunde aan de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Ik besefte echter dat dit wat te technisch was en dat ik in de toekomst niet de hele tijd met mijn computer bezig wilde zijn. Daarom besloot ik meer richting de sociale en bedrijfskant te gaan.’ 

De volgende stap was een master Business Informatics aan de UU. ‘Tijdens het eerste jaar van mijn master heb ik een exchange semester gedaan in Helsinki, Finland, waar ik ontdekte dat ik andere culturen ook erg interessant vind. Dat samen met mijn liefde voor reizen vond ik in de onderzoeksopdracht in Ghana de perfecte combinatie’, vertelt Tan (die momenteel op de Filipijnen verblijft). Daar kwam de bekroonde masterscriptie uit voort. ‘Het was een ontzettend leerzame tijd in Ghana – in alle opzichten.’

WAAROM HEB JE DE KEUZE GEMAAKT VOOR DEZE SCRIPTIE?
‘Het vinden van een onderwerp was eigenlijk best lastig. Veel van de onderwerpen spraken mij niet echt aan en ik zag mijzelf hier niet iets waardevols aan toevoegen. Via het platform van de Universiteit Utrecht kwam ik bij de samenwerking tussen UU en Maxim Nyansa terecht, een mogelijkheid om onderzoek te doen die al bijna twee jaar openstond. Daarom had ik eigenlijk niet verwacht dat er nog reactie zou komen, maar al vrij snel werd ik benaderd door Diana van der Stelt, directeur van Maxim Nyansa, een stichting in West-Afrika met trainingsprogramma’s voor jonge afgestudeerden in IT en voor junior high schools. Het klikte gelijk.’

WAAROM WERD HET GHANA?
‘Maxim Nyansa’s hoofdkantoor zit in Ghana, en het land is ook heel veilig voor westerlingen, dus de perfecte plek om de basis voor mijn onderzoek op te zetten.’

HOE IS DE ONDERWIJSSITUATIE DAAR?
‘De onderwijssituatie in Ghana is, voornamelijk vergeleken met andere Afrikaanse landen, relatief goed. Al ligt het er wel aan naar welke factoren je kijkt. Ik heb dit in mijn scriptie beschreven aan de hand van vier factoren: beschikbaarheid, toegankelijkheid, acceptatie en aanpasbaarheid. Het onderwijs in Ghana heeft zowel kansen en potentie als uitdagingen. Ondanks de opkomst van onder andere digitale leermiddelen en mobiele telefoons blijft de toegang tot kwalitatief onderwijs in West-Afrikaanse landen zoals Ghana nog steeds beperkt. Dat komt voornamelijk door een slechte infrastructuur voor implementatie van technologie, onvoldoende internetconnectiviteit en een tekort aan basis-ICT-middelen, zoals computers, tablets en betrouwbare internetverbindingen. Vooral in afgelegen gebieden blijft de kwaliteit van het onderwijs nog erg achter vanwege het gebrek aan goede leermiddelen.’

EN KUN JE SCHETSEN HOE HET ER MET BIBLIOTHEKEN IS GESTELD?
‘De fysieke bibliotheekwereld heeft een minimale bijdrage door een tekort aan relevante informatieve boeken en het niet volgen van het Afrikaanse curriculum. Ook zijn de beschikbare boeken vaak heel duur.’

TEGELIJKERTIJD ZIJN ER WEL INNOVATIEVE TECHNOLOGIEËN OM HET ONDERWIJS TOEGANKELIJKER EN EFFECTIEVER TE MAKEN.
‘Ja, zoals de mobiele telefoon en de ontwikkeling van mobiel leren, kunstmatige intelligentie en cloud computing. Er komen nu meer initiatieven die proberen om de digitale kant van scholen te verbeteren, en daarmee de kwaliteit van het onderwijs.’

WAAROM ZOU EEN DIGITALE BIBLIOTHEEK WERKEN IN DERGELIJKE LANDEN?
‘Digitale bibliotheken kunnen ervoor zorgen dat landen zoals Ghana meer toegang hebben tot leermiddelen zonder dat ze afhankelijk zijn van fysieke infrastructuren als klaslokalen en boeken. Denk ook aan voordelen als de brede toegankelijkheid van educatieve middelen, de lagere kosten van leermiddelen, de mogelijkheid tot offline gebruik en de ontwikkeling van interactieve leeromgevingen, en de toegang tot relevante informatie. Al is het wel nodig dat goed wordt gekeken naar de kwaliteit van deze digitale middelen, zodat ook echt relevante informatie wordt verspreid. Ouders waren namelijk bang dat hun kinderen “verkeerde dingen” zouden leren. 

In het beginstadium zullen klaslokalen met een digitale infrastructuur nog erg belangrijk zijn om gebruikers te trainen in digitaal leren, en ook voor het gebruik van deze technologie in het algemeen.’

WAT ZIJN DE VEREISTEN DIE JE ZIET VOOR HET OPZETTEN OF VERBETEREN VAN EEN DIGITALE BIBLIOTHEEK?
‘Ik heb in totaal elf designprincipes opgesteld waaraan een digitale bibliotheek moet voldoen om gebruiksvriendelijk te zijn en de maximale potentie van een leerling te benutten. Ik pak er een paar belangrijke uit:

> Toegankelijkheid en inclusiviteit: een digitale bibliotheek moet toegankelijk zijn voor gebruikers met verschillende achtergronden, inclusief mensen met een beperkte digitale geletterdheid, verschillende sociaaleconomische status en andere beperkingen, en ze moet gericht zijn op verschillende lokale talen. 

> Gebruikersgericht en -vriendelijk ontwerp: de platforms moeten voldoen aan de behoeften van de gebruikers en niet aan die van de designers. Dit kan onder andere door feedbackmechanismen en andere interactieve methoden toe te voegen.

> Relevante en kwalitatieve inhoud: het is erg belangrijk dat de leermaterialen kwalitatieve en relevante educatieve inhoud hebben die voldoet aan het West-Afrikaanse curriculum. Hierbij moet ook rekening worden gehouden met de auteursrechten en de behoeften van gebruikers (bijvoorbeeld interactieve leermethoden).

> Offline toegang en optimale prestatie van het platform: mensen in West-Afrika hebben vaak te maken met beperkte internettoegang. Zij moeten de mogelijkheid hebben om inhoud te downloaden voor offline gebruik, zodat ze altijd toegang kunnen hebben tot educatieve leermaterialen. In deze situatie moet het platform ook optimaal blijven functioneren. 

> Compatibiliteit met verschillende apparaten: laptops, tablets en mobiele telefoons hebben vaak verschillende specificaties. Alle interfaces moeten optimaal presteren op al deze verschillende devices.’

JE RICHT JE IN JE SCRIPTIE OP ‘MODERNE ICT-OPLOSSINGEN OM LEERPROCESSEN TE BEVORDEREN EN DIGITALE BIBLIOTHEKEN IN TE RICHTEN IN WEST-AFRIKA’. WELKE ZIJN DAT?
‘Cloud computing bijvoorbeeld zorgt ervoor dat de digitale leermaterialen schaalbaar en overal toegankelijk zijn. Het beheer van educatieve leermaterialen is cruciaal voor het inrichten van een digitale bibliotheek, ook op lokale servers voor offline gebruik. Een andere oplossing is AI en machine learning om gepersonaliseerd leren te faciliteren, samen met gepersonaliseerde aanbevelingen en interactieve leermaterialen via chatbots en natural language interaction (NLI). Verder: gamification en virtual reality (VR)/augmented reality (AR); het implementeren van spelelementen en interactieve lesmethoden kan de motivatie om te leren verbeteren.

Mobile learning is ook een belangrijk punt. Dit maakt leren overal en waar dan ook mogelijk via smartphones – cruciaal in West-Afrika gezien de snelle opkomst daar van de mobiele telefoon. Verder kan men gebruikmaken van open educational resources (OER), dat zorgdraagt voor het aanbieden van gratis en toegankelijke (open) leermaterialen voor kansarme gemeenschappen. Tot slot kunnen virtual classrooms (VCs) onderwijs op afstand aanbieden en samenwerking faciliteren, maar hiervoor is wel een stabiele internetverbinding noodzakelijk.’

VANWEGE HET GEBREK AAN MIDDELEN IN ONTWIKKELINGSLANDEN ZIJN OPENSOURCEPUBLICATIES ESSENTIEEL. HOE ZOU DAT IN DE PRAKTIJK VORM MOETEN KRIJGEN?
‘Het is zeker niet eenvoudig om dit praktisch voor elkaar te krijgen, maar er zijn wel verschillende mogelijkheden om het te realiseren. Denk aan het samenwerken met openaccessplatforms en onderwijzers (zoals uitgevers), het gebruiken van het eerdergenoemde OER en het creëren van lokale inhoud, samen met lokale onderwijzers die toegespitst zijn op de Afrikaanse context. Lokale gemeenschappen kunnen ook relevant lokaal lesmateriaal creëren en delen. Bovendien kunnen in samenwerking met andere internationale organisaties zoals ngo’s de kosten laag worden gehouden en meer digitale materialen toegankelijk worden gemaakt.’

> Het artikel over een andere winnaar bij de Victorines 2024, Robert Nat (eervolle vermelding), lees je hier. <

IP | vakblad voor informatieprofessionals | 01 / 2025